سوره مائده (5)

* سوره مائده، پنجمین سوره قرآن کریم، عمدتاً در مدینه و در سال‌های پایانی عمر پیامبر صلوات الله علیه و آله نازل شده است. این سوره به دلیل ذکر داستان نزول مائده (خوان) برای یاران حضرت عیسی که در آیه ۱۱۴ بدان اشاره شده است، به این نام خوانده می‌شود.

.

* سوره مدنی است زیرا بیشتر آیات این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شده‌است.

.

* این سوره دارای ۱۲۰ آیه، ۲۷۶۱ کلمه و ۱۲۵۴۰ حرف است. و همچنین به لحاظ حجمی جزو سوره‌های سبع طوال و یکی از سوره‌های بزرگ قرآن است.

.

* نام های دیگر سوره شامل:

.

* عقود

به معنای پیمان‌ها و قراردادها به دلیل تأکید این سوره بر پیمان‌ها بالاخص عهد و پیمان با ولایت حضرت علی و اولاد معصومش و انجام احکام شرعی انتخاب شده است.

* منقذه

به معنای رهاننده و نجات‌دهنده است و به نظر می‌رسد این نام به دلیل محتوای سوره و اشاره به رهایی از گمراهی و رسیدن به هدایت باشد.

.

* آیات ویژه سوره شامل:

.

* آیه اکمال / آیه 3 (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا)

شیعیان اتفاق نظر دارند این آیه درباره واقعه غدیر و ولایت امام علی(ع)، در روز ۱۸ ذی‌الحجه، نازل شده است. علامه امینی در کتاب الغدیر و میر حامد حسین در عبقات الانوار با جستجو در کتاب‌های اهل سنت، شواهد بسیاری از آنان در تأیید و اثبات نزول این آیه در‌ شأن حضرت علی علیه السلام در روز واقعه غدیر آورده‌اند.

* آیه حرمت قتل/ آیه ۳۲

مفسران در توضیح اینکه چرا کشتن یک نفر، کشتن همه انسان‌ها و نجات یک انسان، نجات همه انسان‌ها معرفی شده، نظرهای مختلفی ارائه کرده‌اند. علامه طباطبایی می‌نویسد قتل یک انسان، مخالفت و مبارزه با ربوبیت و خلقت خداست، به همین دلیل گویی قتلِ همه آدمیان است، زیرا خداوند متعال خواسته که حقیقت انسانیت با تکثیر نسل محفوظ بماند و این حقیقت در فرد فردِ انسان‌ها موجود است و اگر یک نفر هم کشته بشود غرض خداوند که تکثیر نسل انسانی از راه وجود آن فرد است نقض شده است و این یعنی ابطالِ حکمِ ربوبیت خداوند و مبارزه با غرض الهی در خلقت انسان.

در مجمع البیان هم چند نظر آمده است، از جمله اینکه گویی قاتل، کمر به قتل همه انسان‌ها بسته یا منظور از قتل در اینجا قتل پیامبر صلوات الله علیه و آله یا امام عادل است یا اینکه چون قاتل سنت قتل را ترویج داده، پس گناه همه قتل‌ها به گردن اوست. در تفسیر نمونه نیز آمده است منظور این است که چنین آدمی که قتل انجام داده، آمادگی آن را دارد که دیگران را نیز به قتل برساند یا اینکه مقصود این است که جامعه انسانی همچون یک واحد است و افراد آن، همچون اعضای آن هستند که اثر لطمه‌ای به یکی از اعضا، در دیگر اعضا نیز آشکار می‌شود. در برخی از روایات آمده است مراد از مرگ و حیات در این آیه، گمراهی و هدایت است.

* آیه وسیله / آیه 35 (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ)

به اعتقاد شیعیان، این آیه یکی از دلایل اثبات توسل به اولیا و انبیاست؛ چرا که این آیه به طور صریح مؤمنان را به توسل برگزیدن وسیله توصیه کرده است. از نظر شیعه، وسیله مفهومی گسترده دارد و می‌تواند شامل واجبات و مستحبات شود. در منابع روایی، احادیث پرشماری از اهل‌بیت(ع) در باب توسل نقل شده و معنا و مصادیق وسیله و نیز آثار و نتایج آن بیان شده است.

* آیه ولایت / آیه 55 (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّـهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ)

این آیه به تایید همه منابع معتبر شیعه و برخی منابع اهل سنت در شأن امام علی(ع) نازل شده و او را ستوده است. در روایات آمده است فقیری به مسجد آمد و تقاضای کمک کرد؛ اما کسی به او کمک نکرد. در این هنگام امام علی علیه السلام در حال رکوع به انگشتر خود اشاره کرد و فقیر آن را از انگشت امام بیرون کشید. شیعیان از این آیه برای اثبات ولایت آن امام استفاده می‌کنند.

* آیه تبلیغ / آیه 67 ( يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ)

مفسران شیعه تصریح کرده‌اند که آیه تبلیغ پس از بازگشت رسول خدا از حجة الوداع در منطقه غدیر خم در روز ۱۸ ذی‌الحجه نازل شد. در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که زمان و مکان نزول این آیه را غدیر خم بیان می‌کند. عالمان شیعه با تکیه بر روایاتی از امامان علیهم السلام و برخی از اصحاب پیامبر اکرم ، نزول آیه تبلیغ را درباره واقعه غدیر خم و اعلام جانشینی امام علی قطعی می‌دانند.

.

* آیات طلب مائده آسمانی / آیات ۱۱۲تا ۱۱۵

درخواست مائده آسمانی از سوی حواریون عیسی علیه السلام از خداوند از آیات مشهور این سوره است. این آیات گزارشی از این ماجراست. نکته با اهمیت در این آیات واژه عید درآیه ۱۱۴ است که تنها یک بار در قرآن بکار رفته است. به نظر علامه طباطبایی، هربار که عید فرا مى‌رسد وحدت کلمه، تجدید حیات ملى، مسرّت دل‌هاى مردم و اعلان دین از آثار عید است. .و صد البته کلمه عید در این سوره اشاره به عظیم ترین عید الهی دارد. همان که در آیات 3، 35، 55 و 67 اسرار آن عیان است. عید غدیر، عید مولی الموحدین حضرت آیه الله الکبری، امیر المومنین و یعسوب الدین حضرت علی ابن ابیطالب مولود کعبه.

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ

.

* آیه وضو / آیه 6

این آیه تنها آیه قرآن است که چگونگی وضو گرفتن را بیان می‌کند. برداشت فقیهان شیعه و اهل سنت از این آیه متفاوت است. شیعیان از محمد و آل محمد آموخته اند و بر این اساس می‌گویند بر پاها همچون سر باید مسح کشید؛ اما سُنّیان به نقل از امامشان اولی و دومی پاها را به صورت و دست‌ها ملحق می‌کنند و حکم به شستن آنها می‌دهند. گفتنی است شیعیان به جز آیه وضو به روایات بسیاری که درباره وضو و جزئیات آن از اهل بیت (ع) نقل شده استناد می‌کنند.

.

* آیه محاربه / آیه 33

مُحارب به کسانی گفته می‌شود که در جامعه اسلامی ایجاد نا امنی می‌کنند و در واقع به جنگ خدا و رسولش رفته‌اند. مجازات محاربه با مسلمانان طبق آیه محاربه، کشتن، به دار آویختن، قطع دست و پا و تبعید یا زندانی است. فقیهان شیعه برای تحقق محاربه، ترسیدن مردم و سلاح کشیدنِ محارب بر روی مردم را شرط دانسته‌اند. درباره آیه محاربه روایاتی نیز در خصوص توضیح و چگونگی مجازات آن آمده است.

.

* آیات الاحکام

نزدیک به ۳۰ آیه از آیات سوره مائده را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند. احکام شخص مُحرِم و حرام‌بودن شکارکردن در هنگام اِحرام در حج، حرام‌بودن خوردن مُردار، خون و گوشت خوک، حکم وضو و چگونه انجام دادن آن برای نماز، حکم قصاص، حکم قطع دست دزد، کَفّاره شکستن قَسَم، حرام بودن شراب و قمار از جمله احکامی است که در این سوره بیان شده است.